رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری خارجی و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک می‌توانند به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک کنند. اما در مقابل، تورم، مهاجرت نیروی متخصص و گسترش اتوماسیون ممکن است مشاغل سنتی را تهدید کنند.
از سوی دیگر، هوش مصنوعی و اتوماسیون به‌طور فزاینده‌ای در صنایع مختلف به کار گرفته می‌شوند و نیازهای منابع انسانی را تغییر می‌دهند. در این یادداشت، چشم‌انداز اشتغال در سال ۱۴۰۴ و تأثیر فناوری‌های نوین بر بازار کار بررسی خواهد شد تا مشخص شود که آیا ایران در مسیر رشد اشتغال قرار دارد یا با چالش‌های جدیدی روبه‌رو خواهد شد.
وضعیت فعلی و پیش‌بینی برای سال ۱۴۰۴
بازار کار ایران طی سال‌های اخیر با چالش‌هایی نظیر تورم بالا، تحریم‌ها، بی‌ثباتی ارزی و نرخ بیکاری ۸ تا ۹ درصدی (طبق آمار رسمی) مواجه بوده است. در بودجه ۱۴۰۴، دولت رشد اقتصادی ۸ درصدی را هدف‌گذاری کرده که در صورت تحقق، می‌تواند به بهبود وضعیت اشتغال منجر شود. با این حال، این هدف‌گذاری بلندپروازانه بوده و تحقق آن به عوامل متعددی بستگی دارد.
هرچند ممکن است در سال ۱۴۰۴ بهبود نسبی در بازار کار مشاهده شود، اما این بهبود احتمالاً محدود و نابرابر خواهد بود، زیرا رشد اقتصادی به‌تنهایی کافی نیست و باید با سیاست‌های هدفمند اشتغال‌زایی همراه باشد.
عوامل مؤثر بر بهبود بازار کار
رشد اقتصادی پایدار: اجرای پروژه‌های زیرساختی (نظیر طرح‌های عمرانی بودجه ۱۴۰۴) و جذب سرمایه‌گذاری خارجی (همکاری‌های اقتصادی با چین و روسیه) می‌تواند تقاضا برای نیروی کار را در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، حمل‌ونقل و تولید افزایش دهد.
ثبات سیاست‌های ارزی: کنترل نوسانات ارزی و تثبیت نرخ دلار می‌تواند اعتماد کسب‌وکارها را افزایش داده و زمینه‌ساز توسعه استخدام شود.
حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط: اجرای معافیت‌های مالیاتی و تخصیص وام‌های کم‌بهره می‌تواند به رشد این بخش که سهم عمده‌ای در اشتغال دارد، کمک کند.
کاهش تحریم‌ها و گسترش تجارت خارجی: هرگونه کاهش تحریم‌ها از طریق مذاکرات بین‌المللی می‌تواند به افزایش صادرات، رونق تولید و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید منجر شود.
عوامل تهدیدکننده بازار کار
تورم و کاهش قدرت خرید: در صورت عدم کنترل تورم، هزینه‌های زندگی افزایش یافته و کاهش تقاضای مصرف‌کنندگان به تعدیل نیرو در شرکت‌ها منجر خواهد شد.
عدم اجرای صحیح بودجه: در صورت مدیریت نادرست یا کمبود منابع مالی، اجرای پروژه‌های عمرانی و اقتصادی متوقف شده و فرصت‌های شغلی جدید ایجاد نخواهد شد.
مهاجرت نیروی کار ماهر: خروج مداوم متخصصان و افراد تحصیل‌کرده (نظیر مهندسان و برنامه‌نویسان) می‌تواند کمبود نیروی انسانی متخصص را تشدید کند.
اتوماسیون بدون برنامه‌ریزی: استفاده غیرهدفمند از فناوری‌های جدید و هوش مصنوعی بدون بازآموزی نیروی کار، می‌تواند مشاغل سنتی را از بین ببرد.
بنابراین، بهبود وضعیت اشتغال در سال ۱۴۰۴ به اجرای موفق سیاست‌های اقتصادی و اشتغال‌زایی بستگی خواهد داشت. عواملی همچون رشد اقتصادی و ثبات ارزی می‌توانند در بهبود بازار کار مؤثر باشند، اما چالش‌هایی نظیر تورم و خروج نیروی متخصص همچنان تهدیدی جدی به شمار می‌روند.
اتوماسیون و هوش مصنوعی؛ تأثیر بر منابع انسانی در کسب‌وکارهای مختلف
تحول کلی بازار کار در اثر هوش مصنوعی
هوش مصنوعی (AI) و اتوماسیون در حال تغییر شکل بازار کار جهانی هستند و ایران نیز از این روند مستثنی نیست. بر اساس گزارش‌های بین‌المللی نظیر مجمع جهانی اقتصاد، تا سال ۲۰۳۰، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از مشاغل ممکن است به‌طور کامل یا جزئی خودکار شوند. در ایران، این تحول با سرعتی کمتر و تحت تأثیر محدودیت‌های زیرساختی و سرمایه‌گذاری پیش می‌رود، اما در برخی حوزه‌های کسب‌وکار، تأثیرات آن به‌وضوح قابل مشاهده است.
تأثیرات مثبت هوش مصنوعی بر منابع انسانی
افزایش بهره‌وری: در صنایعی مانند تولید، لجستیک و خدمات مالی، اتوماسیون وظایف تکراری را انجام داده و کارکنان را به سمت فعالیت‌های خلاقانه و استراتژیک‌تر هدایت می‌کند.
ایجاد مشاغل جدید: توسعه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، نیاز به متخصصان برنامه‌نویسی، تحلیل داده و مهندسان رباتیک را افزایش می‌دهد.
بهبود تصمیم‌گیری سازمانی: ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند داده‌ها را با سرعت و دقت بالاتر تحلیل کرده و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی را بهینه کنند.
تأثیرات منفی هوش مصنوعی بر منابع انسانی
حذف مشاغل سنتی: در حوزه‌هایی مانند کشاورزی (ماشین‌آلات هوشمند)، خرده‌فروشی (صندوق‌های خودکار) و خدمات مشتریان (چت‌بات‌ها)، نیاز به نیروی انسانی کم‌مهارت کاهش می‌یابد.
افزایش شکاف مهارتی: کارکنانی که قادر به سازگاری با فناوری‌های جدید نباشند، ممکن است شغل خود را از دست بدهند. این مشکل در ایران به دلیل نبود برنامه‌های سیستماتیک برای بازآموزی نیروهای انسانی تشدید می‌شود.
تمرکززدایی از نیروی انسانی: کسب‌وکارهایی که به هوش مصنوعی وابسته شوند، ممکن است استخدام نیروی انسانی را کاهش داده و به‌جای آن بر تیم‌های کوچک و متخصص تمرکز کنند.
تأثیر بر صنایع مختلف
تولید و صنعت: ربات‌های هوشمند در خطوط تولید، نیاز به نیروی کار یدی را کاهش می‌دهند، اما تقاضا برای تکنسین‌های تعمیر و نگهداری افزایش خواهد یافت.
خدمات مالی و بانکی: تحلیل تراکنش‌ها، شناسایی تقلب و پردازش خودکار اسناد توسط هوش مصنوعی، نیاز به کارکنان دفتری را کاهش داده اما تقاضا برای متخصصان امنیت سایبری را افزایش می‌دهد.
فناوری اطلاعات: استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری در ایران (مانند دیجی‌کالا و اسنپ) تقاضای بالایی برای متخصصان هوش مصنوعی و تحلیل داده دارند.
خدمات مشتریان: چت‌بات‌ها و سیستم‌های خودکار، جایگزین اپراتورهای انسانی شده‌اند، اما نقش مدیران تجربه مشتری (CX) اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
نیازهای جدید منابع انسانی در عصر هوش مصنوعی
مهارت‌های دیجیتال: تسلط بر برنامه‌نویسی، تحلیل داده و کار با سیستم‌های هوشمند از الزامات مشاغل آینده خواهد بود.
انعطاف‌پذیری شغلی: کارکنان باید آمادگی تغییر نقش و یادگیری مداوم را داشته باشند.
برنامه‌های بازآموزی و ارتقای مهارت: شرکت‌ها باید برنامه‌های آموزشی سیستماتیک برای ارتقای مهارت‌های کارکنان خود تدوین کنند تا از عقب‌ماندگی در برابر اتوماسیون جلوگیری کنند.
در سال ۱۴۰۴، اتوماسیون و هوش مصنوعی هم فرصت ایجاد خواهد کرد و هم تهدید. کسب‌وکارهایی که بتوانند نیروی انسانی خود را همگام با این تحولات فناوری به‌روز کنند، موفق خواهند شد. اما بدون برنامه‌ریزی صحیح و سرمایه‌گذاری در توسعه مهارت‌های جدید، ممکن است شاهد افزایش بیکاری در بخش‌های سنتی و شکاف گسترده بین مهارت‌های موجود و مورد نیاز باشیم.
برای سال ۱۴۰۴، بازار کار ایران ظرفیت بهبود دارد، اما این پیشرفت به اجرای صحیح سیاست‌های اقتصادی و مدیریت فناوری‌های نوین بستگی خواهد داشت.
